Στην Μνήμη τους

Κι η Παναγιά του Πόντου φλωροκαπνισμένη απ΄το σούρουπο
να σεργιανάει ξυπόλυτη στην αμμουδιά …
Γιάννης Ρίτσος (μνήμες από την Μακρόνησο)

Το παρόν  προετοιμάσθηκε από εμένα για να διανεμηθεί την μέρα των εγκαινίων την 17η Σεπτεμβρίου 2023 του μνημείου στην μνήμη των Ποντίων προσφύγων που έσβησε η ζωή τους στο Μακρονήσι τα χρόνια 1922 -1923 αλλά και απόδοσης φόρου τιμής στις γυναίκες  ιατρούς και νοσοκόμες  της φιλανθρωπικής οργάνωσης AMERICAN WOMEN’S HOSPITALS (AWH) για την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη που προσέφεραν στους πρόσφυγες. Η τελετή ανεβλήθη επ΄ αόριστον, κι εγώ όμως σκέφθηκα  να αφήσω αυτό  στην μνήμη τους.

Από το 2009 που είδα, στην πανελλήνια έκθεση γραμματοσήμου που συνδιοργάνωσε η ΕΜΕΛ στο Λαύριο, την επιστολή του στρατιωτικού γιατρού (αρχείο Ν.Γκούβερη) από το λοιμοκαθαρτήριο της Μακρονήσου (χώρος  υποδοχής και προσωρινής απομόνωσης των άρρωστων ταξιδιωτών που έφταναν εκεί  με πλοίο  λόγω  επιδημίας και λοιμωδών νοσημάτων) και ζητούσε εναγωνίως φάρμακα και λοιπά εφόδια. Ασχολήθηκα με αυτήν την φρικτή περίοδο του Ελληνισμού με άντληση πληροφοριών από το διαδίκτυο αλλά και από εκδόσεις σχετικές  βάσει των οποίων εν συντομία παραθέτω τα πιο κάτω, αποτελώντας μια συρραφή γνώσεων που κατέγραψαν ιστορικοί,  ερευνητές και διηγήσεις της προέδρου των AWΗ Esther Lovezoy .

Στο υπόμνημα αυτό θέλω να προβάλλω την παρουσία της Ιατρού δόκτορος Olga Stasnty  η οποία φρόντισε και διέσωσε χιλιάδες πρόσφυγες με κίνδυνο της ζωής της και νομίζω ότι αξίζει να τιμηθεί με μια πλακέτα στον τοίχο  του νέου σπιτιού των Ποντίων φίλων στο Λαύριο.

Η   Dr OLGA STANSTY, μεταξύ άλλων αξιωμάτων διετέλεσε Επίτιμος Καθηγήτρια της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Nebraska των ΗΠΑ. Επίσης μεταξύ άλλων θέσεων, Ιατρός Διευθύντρια του AWH (AMERICAN WOMEN’S HOSPITALS ) των μονάδων λοιμοκαθαρτηρίων στο Λουτράκι και στην Μακρόνησο.

Γεννήθηκε στην Νεμπράσκα, ήταν το δεύτερο από τα οκτώ παιδιά μεταναστών Τσεχοσλοβάκων γονέων. Παντρεύτηκε το 1885 τον Charles Stastny, ο οποίος έγινε οδοντίατρος. Το ζεύγος ονειρευόταν να προχωρήσει σε ιατρικές σπουδές αλλά ο άνδρας της πέθανε σε ηλικία 28 ετών αφήνοντάς την να μεγαλώσει τα δύο της παιδιά μόνη. Η Όλγα αργότερα μπήκε στην ιατρική Σχολή της Νεμπράσκα, με την βοήθεια της μικρότερης αδελφής της στο μεγάλωμα των παιδιών, και αποφοίτησε το 1913 ως η μόνη γυναίκα στην τάξη της. Έγινε μέλος σε φεμινιστική ομάδα που ιδρύθηκε από το American Medical Women’s Association και εργάσθηκε να προωθούνται ίσες ευκαιρίες για τις γυναίκες ιατρούς.

Το 1919 κατετάγη στο AWH UNIT1 στην Γαλλία να βοηθήσει τα έργα ανασυγκρότησης  μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. Για τις υπηρεσίες της η Γαλλική κυβέρνηση την βράβευσε με το μετάλλιο της ‘Reconnaissance’. Αργότερα μετακόμισε στην Τσεχοσλοβακία να υπηρετήσει ως πρόεδρος του τμήματος Υγιεινής και Κοινωνικής Φροντίδας στην Πράγα. Εκεί ίδρυσε ένα σταθμό κοινωνικής πρόνοιας απέναντι στην φυματίωση. Προχώρησε και σε άλλα προγράμματα μέχρι τον  ξαφνικό θάνατο του γιού της που την ανάγκασε να γυρίσει στις ΗΠΑ για να τον θρηνήσει. Η Δρ ΟΛΓΑ ξαναγύρισε στην Ευρώπη για να προσφέρει τις υπηρεσίες της ως Ιατρός Διευθυντής στις μονάδες που είχαν στήσει οι AWH στα λοιμοκαθαρτήρια Λουτρακίου και Μακρονήσου όπου συντόνιζε την φροντίδα για χιλιάδες έλληνες μετανάστες –πρόσφυγες από την εγγύς Ανατολή, διωγμένους από τους Τούρκους. Στο νησί επέβλεπε την υποδοχή τους από τα πλοία που ήταν γεμάτα αρρώστους και ετοιμοθάνατους. Ο Αμερικάνικος Ερυθρός Σταυρός και ο οργανισμός περίθαλψης εγγύς Ανατολής προμήθευαν το σταθμό καραντίνας με φάρμακα, κρεβάτια, χειρουργικό εξοπλισμό, παλιά  ρούχα και Προσωπικό. Στην μονάδα είχαν σταλεί και Έλληνες στρατιωτικοί γιατροί.

Ο  σταθμός ήταν γεμάτος με πρόσφυγες,  12.000 είχαν μεταφερθεί μόνο τον μήνα Φεβρουάριο του 1924. Η γιατρός θυμόταν μετά από 10 χρόνια «κοίταξα πίσω όλη την εικόνα και αναρωτήθηκα από μου ήλθε όλο αυτό το κουράγιο να προσπαθώ, να μην σταματάω. Κάποιες μέρες υπήρχε έλλειψη τροφής και νερού. Η κηδεία αυτών που δεν επιζούσαν ήταν ένα ημερήσιο γεγονός». Η Δρ ΟΛΓΑ είχε προειδοποιηθεί για τους κινδύνους από τους διψασμένους βαριά αρρώστους πρόσφυγες που πολλοί είχαν χάσει τα λογικά τους από τις δοκιμασίες, πολλών τα παιδιά είχαν πεθάνει και είχαν υποστεί το μαρτύριο να βλέπουν τα σωματάκια τους να πετιούνται στη θάλασσα και…., αλλά αποφάσισε να μείνει στο νησί. «Τα παιδιά μου μεγάλωσαν και παντρεύτηκαν, έλεγε, δεν έχω υποχρεώσεις που θα μπορούσαν να με πάρουν από τα καθήκοντά  μου εδώ».

Στα απομνημονεύματά της η Esther Lovejoy, Γενική Διευθύντρια τότε της οργάνωσης American Women΄s Hospitals, περιγράφει πολύ ζωντανά την επίσκεψή της στο νησάκι μια θυελλώδη μέρα του Φεβρουαρίου του 1923. « Το πλοίο ΙΩΝΙΑ (σημ. το πλοίο του θανάτου όπως το είχαν ονομάσει) ήταν αγκυροβολημένο στα ανοιχτά χωρίς να μπορεί να προσεγγίσει στην στεριά  και λίγες μέρες νωρίτερα ο καπετάνιος είχε στείλει σήμα (και είχε αναρτήσει τα σχετικά σήματα) – τέσσερις χιλιάδες πρόσφυγες χωρίς νερό, χωρίς τροφή, ευλογιά και τυφοειδής πυρετός μεταξύ των επιβατών –. Την επόμενη μέρα που κόπασε επί τέλους η καταιγίδα  και οι επιβάτες μεταφέρθηκαν στην στεριά η Λοβετζόη παρατήρησε: Μια τραγική πομπή αποτελούμενη από γυναίκες παιδιά, ηλικιωμένους και ελάχιστους αρτιμελείς άνδρες προχωρούσε με δυσκολία στην άμμο φορτωμένοι με μπόγους. Πολλοί ηλικιωμένοι έπεφταν εξαντλημένοι και χρειάζονταν βοήθεια για να κατευθυνθούν προς το στρατόπεδο των “ακαθάριστων”, όπου όλοι οι νεοφερμένοι ήταν αναγκασμένοι να μείνουν μέχρι να ξεψειριαστούν και να απολυμανθούν τα λιγοστά τους υπάρχοντα. Πολλοί πέθαιναν μετά την αποβίβαση από την εξάντληση και την κακουχία που προκάλεσε αυτή η εφιαλτική «έξοδος».

Η Δρ Λόβετζοη χαρακτήρισε την Δρ Οlga Stastny  “H Ηρωίδα αυτής της ώρας ‘’ για την εργασία της στην Μακρόνησο. Η παρουσία της με εμπνευσμένη αυτοπεποίθηση μια λεβέντισσα ενσυνείδητος Διοικήτρια. Παρ΄όλες τις υποχρεώσεις και δυσκολίες που αντιμετώπιζε έμεινε στο νησί για πέντε μήνες.

Η Δρ Όλγα επέστρεψε το 1924 στις ΗΠΑ, εγκαταστάθηκε στην ΟΜΑΧΑ να συνεχίσει την πρακτική της ειδικευόμενη στα αφροδίσια νοσήματα των γυναικών. Εν τούτοις ο χρόνος που είχε περάσει στο νησί είχε σημαδέψει την ζωή της. Ο βοηθός της, Έλληνας ιατρός Δρ Πούμπουρας,  και στενοί φίλοι της πέθαναν στο νησί από τύφο. .Έχοντας δει τέτοιο ανείπωτο πόνο προσπάθησε με διαρκή ταξίδια, με ομιλίες να μεταφέρει στον Αμερικάνικο λαό για την ανάγκη να βοηθήσουν με κάθε τρόπο τις χώρες της Εγγύς Ανατολής.  Από το 1925 εντάχθηκε  στις εκπαιδευτικές βαθμίδες της Ιατρικής Σχολής της Νεμπράσκα φθάνοντας το 1948 να είναι  Ομότιμος Καθηγήτρια .

Σε ευγνωμοσύνη για τις υπηρεσίες της Δρ Ολγας και των άλλων γυναικών ιατρών η Ελληνική Κυβέρνηση τους απένειμε το παράσημο  του Σταυρού του Αγίου Γεωργίου. Η γιατρός απεβίωσε το 1952 σε ηλικία 74 ετών.

ΑΙΩΝΙΑ ΤΟΥΣ Η ΜΝΗΜΗ

Αναστάσιος Μιχαήλ Βλάδος, Πρόεδρος Εταιρείας Μελετών Λαυρεωτικής

Πηγές:

• Nebraska state Historical Society (από άρθρο της Stepanka Andrew-Koryta).
• Certain Samaritans της Esther Pohl Lovejoy, M.D. έκδοση 1933
• Omaha Word-Herald, ”Faces of AMWA dr Olga Stastny”.
• Άγονη Γραμμή 2009 “Lovejoy Εsther, η καλή Σαμαρείτης των προσφύγων“ –  απόσπασμα από δημοσίευμα Γιώργου Εκκεκάκη

Οι φωτογραφίες από τις ίδιες πηγές. Στην πρώτη το κάμπ στο νότιο λιμάνι της Μακρονήσου με τα λυόμενα κτίρια του νοσοκομείου και εξυπηρέτησης των αναγκών με τα αντίσκηνα περίθαλψης των προσφύγων. Στη δεύτερη το πλοίο ΙΟΝΙΣ (Το πλοίο του θανάτου) που μετέφερε τους ξεριζωμένους. Στην τρίτη η ιατρός υγειονομική Διευθύντρια του λοιμοκαθαρτηρίου Dr Olga Stastny .

Το κείμενο αυτό αφιερώνω  και στην μνήμη της γιαγιάς μου Μαργαρίτας Βλάδου που υπήρξε θύμα από την τρίμηνη κακουχία ξεριζωμού που υπέστησαν δέκα χιλιάδες κάτοικοι το 1919 από το Γκούριεφ της Ρωσίας, που κατέληξαν πρόσφυγες με απώλειες έξι χιλιάδων ζωών στο Πόρτ-Αλεξάντερ στην Ασιατική πλευρά της Κασπίας θάλασσας.